Αντί να σχεδιάζει πλακόστρωτα ή να δίνει διαλέξεις για την επίδραση του Πικιώνη στο αστικό τοπίο της Αθήνας, ο Γιώργος Μαρνελάκης προτίμησε ν’ ασχοληθεί στην πανεπιστημιακή του σταδιοδρομία μ’ ένα θέμα που ξαφνιάζει: τη σχέση του χώρου με τη σεξουαλικότητα.

Όπως εξηγεί ο ίδιος στο 10%, ούτε ο χώρος είναι ουδέτερος, ούτε η σεξουαλικότητα είναι φυσική – μάλιστα συνδέονται στενά, κι αυτό έχει ευρύτερη σημασία τόσο για τον χώρο όσο και για τη σεξουαλική ταυτότητα.

Στα 32 του, ο Γιώργος Μαρνελάκης διδάσκει για το φύλο και τη σεξουαλικότητα στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας - ένας από τους λίγους που ασχολούνται με αυτά τα θέματα στο μάλλον αρτηριοσκληρωτικό ελληνικό πανεπιστήμιο. Έχει στα σκαριά δύο βιβλία: «Γεωγραφίες των Σωμάτων», εκδ. Αλεξάνδρεια, και «Γυναίκες και άνδρες στους χώρους της καθημερινότητας», σε συνεργασία με τη Ντίνα Βαϊου, εκδ. Επίκεντρο.

Ταυτότητα και χώρος

Η ταυτότητά μας συνδέεται αναπόσπαστα με τον χώρο. Με τι αμφίεση μπορεί να περπατήσει κανείς στα Πατήσια; Τι θα αντιμετωπίσει αν η εμφάνισή του εκπέμπει το μήνυμα «είμαι γκέι»; Έρευνες δείχνουν ότι ορισμένοι, αν βρεθούν από μια γκέι γειτονιά σ’ ένα προάστιο, προσαρμόζουν ανάλογα την αμφίεση και τη συμπεριφορά τους. Βλέπεις ότι η πρόσβαση στον χώρο επιτρέπεται μόνο υπό όρους. O χώρος, λοιπόν, δεν είναι ουδέτερος – δημιουργεί αποκλεισμούς, οριοθετεί τη δράση και τη συμπεριφορά μας κι έτσι μας διαμορφώνει. Γι’ αυτό πολλά από τα ζητήματα που θέτει το γκέι κίνημα μπορούμε να τα δούμε ως ζητήματα χώρου. Τι άλλο είναι το ζήτημα της ορατότητας; Όταν βγαίνω στον δρόμο και διεκδικώ να είμαι ορατός, στην πραγματικότητα διεκδικώ τη δυνατότητα να υπάρχω σ’ ένα χώρο με τους δικούς μου όρους, να τον οικειοποιούμαι έστω και προσωρινά.

Δημόσια και ιδιωτικά 

Ας δούμε το γνωστό επιχείρημα «δεν έχω πρόβλημα με τους γκέι, αρκεί να εκδηλώνονται στο σπίτι τους, στον ιδιωτικό τους χώρο». Πρόκειται για μια πλευρά της διάκρισης δημόσιου και ιδιωτικού, σύμφωνα με την οποία η σεξουαλικότητα αφορά αποκλειστικά τον ιδιωτικό χώρο, όχι τον δημόσιο. Αλλά στο σπίτι μιας πυρηνικής οικογένειας πώς διασφαλίζεται η ιδιωτικότητα της λεσβίας κόρης; Και είναι πράγματι ο δημόσιος χώρος σεξουαλικά ουδέτερος; Τότε γιατί ένα στρέιτ ζευγάρι που φιλιέται στον δρόμο περνά σχεδόν απαρατήρητο, ενώ η εικόνα δυο ανδρών ή γυναικών που περπατούν χέρι-χέρι καταγράφεται ως σεξουαλική και, μάλιστα, προκλητική; Βλέπει κανείς ότι οι κατηγορίες «δημόσιο» και «ιδιωτικό» έχουν δημιουργηθεί με βάση συγκεκριμένα πρότυπα, την πυρηνική οικογένεια και την ετεροφυλοφιλία. Η ετεροφυλοφιλία δεν καταγράφεται ως σεξουαλική έκφραση ακριβώς επειδή είναι πανταχού παρούσα και θεωρείται δεδομένη, φυσική.

Το προσωπικό είναι πολιτικό 

Δεν πρόκειται για θεωρητική άσκηση – η κριτική στη διάκριση δημόσιου και ιδιωτικού ήταν ουσιώδης για την ίδια την ύπαρξη των κινημάτων του φύλου και της σεξουαλικότητας. Τα ζητήματα που έθεταν τα κινήματα, ζητήματα για την επιθυμία, το σώμα και τη σεξουαλικότητα, θεωρούνταν ιδιωτικής φύσης. Δεν είχαν θέση στον στίβο της πολιτικής. Όμως το παλιό φεμινιστικό σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό» όχι μόνο δεν είναι ξεπερασμένο, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο της προοδευτικής σκέψης. Σκέψου ότι στην Ελλάδα μεγάλο τμήμα της Αριστεράς δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τη σεξουαλικότητα ως πολιτικό ζήτημα. Κυριαρχεί η εντύπωση ότι η σεξουαλικότητα έχει μικρότερη σημασία σε σχέση με τα οικονομικά ή τα ταξικά ζητήματα, τα μόνα που θεωρούνται όντως πολιτικά.

Να διαταράσσουμε την καθημερινότητα

Έχει μεγάλη σημασία να διαταράσσουμε την καθιερωμένη τάξη στην καθημερινότητα, διότι αναδεικνύουμε το πρόβλημα. Πρόκειται για μιαν άλλη αντίληψη για την πολιτική. Μέχρι πρόσφατα πολιτική πράξη θεωρούταν μόνο η συσπείρωση ενός αριθμού ατόμων για ένα σκοπό. Δεν λέω όχι – είναι και αυτό. Αλλά έχει μεγάλη πολιτική σημασία και η αναδιάρθρωση των καθημερινών σχέσεων. Πώς εμφανίζομαι στον δρόμο; Ποιον κρατώ από το χέρι; Πώς πηγαίνω στη δουλειά μου; Γι’ αυτό θεωρώ την πρωτοβουλία της Δράσης Δρόμου, που βάζει ζευγάρια ανδρών ή γυναικών να συμπεριφέρονται διαχυτικά σε πολυσύχναστα μέρη της Αθήνας, πολύ σημαντική, ίσως πολύ σημαντικότερη από ένα δελτίο τύπου. Χτυπά τον άλλο στην καθημερινή του ρουτίνα, σε αυτά που έχει συνηθίσει να θεωρεί δεδομένα.

η συνέχεια εδώ